Türkiye'den göç: „Aynı hatayı sığınmacılarla yapıyoruz“

Yönetmen Çağdaş Yüksel, 60'lı yıllarda Almanya'ya gelen ilk kuşak misafir işçileri konu alan ve yapım aşamasında olan „Gleis 11 (Peron 11)“ adlı belgeseli üzerine konuştuk.

Rejisörün dedesi ve ailesi. Foto: Cocktailfilms

Siyaset ve Sosyal Bilimler öğrencisi olan Çağdaş Yüksel (23), 1966 senesinde dedesinin misafir işçi olarak Adana'dan Mönchengladbach'a geldiği yaşta. Çağdaş dedesini hiç tanımamış. 2015'te çektiği „Asyland“in ardından ikinci filmi „Peron 11“ ile Yüksel, dedesinin ve diğer misafir işçilerin hikayesinin peşine düşüyor. Türkçe ve Almanca olarak yayınlanacak olan belgesel 2018 ilkbaharında sinema salonlarına gelecek.

taz: Almanya 1961-1973 yılları arasında 2 milyonun üzerinde insanı misafir işçi olarak kabul etti. Bu konuya dair Şamdereli Kardeşler'in çektiği „Almanya“ adlı örneğinin dışında çok fazla sinema ve belgesel filmi yok. Bunun sebebi nedir?

Çağdaş Yüksel: Özellikle sanat alanında göçmen kültürünün işlediği nitelikli eserlerin artması zaman alan bir süreç. Üzerinde uzun süre araştırma yapmanız gerekiyor. Bu konuda yapılan çalışmalar birbirini besliyor ve sayıyı doğal olarak arttırıyor. Elbette Fatih Akın gibi örnekler var ama sayı tabi ki az. O yüzden bir şekilde ilk adımı atmanız gerekiyor.

Şu an „Peron 11“ ile tam da bunu yapıyorsunuz. Bu konuyu ele almanızın sebebi nedir?

Yasmin Polat

1989, Berlin doğumlu. Berlin Hür Üniversitesinde İslam bilimleri okudu. Serbest gazeteci.

Ben dedemi hiç tanımadım ve o nesilden olanların çoğu artık çok uzun yıllar yaşamayacak. Onca hikayenin kaybolup gitmesi üzücü olurdu. Her biri hikayelerini anlatmaya başlamadan önce gülümsemeye başlıyorlar.

Hikayelerden hiç aklınızda kalan var mı?

Var. Bir tanesinde, trenle gelen işçilere trenin Demir Perde'nin yakınından geçeceği söyleniyor. Bu insanlar saatlerce trenin pencerelerinden sağlı sollu dışarı bakarak demir bir perde arıyorlar ve bulamıyorlar. Bu o kadar şirin ki. Araştırma, tıpkı nostaljik bir kahve sohbeti gibi.

O dönemden kalma olumsuz anılar da var mı?

Elbette, birçok insan ayrımcılık ve ırkçılığı çok iyi anımsıyor. 1965 senesinde gerçekleştirilen bir anket, Almanya halkının sadece yüzde 27'sinin misafir işçilere olumlu baktığı görünüyor. Göç, toplumsal olarak kabul gören bir olgu değilmiş. İlk etapta ekonomik faktörler göz önünde bulunduruluyormuş.

Filmin isminde nasıl karar kıldınız?

İstanbul Sirkeci garından kalkan ilk trenlerin Münih tren garındaki 11 numaralı peronda durduğunu okudum. İyi planlanmış bir yolculuğun ardından bu insanlar 11 numaralı perona varmışlar ama sonrasında ne olacağını kimse bilmiyormuş.

Alman devletinin zamanıda misafir işçilere yaklaşımını nasıl değerlendiriyorsunuz? Gözünüze çarpan, etkisi bugüne dek süren hatalar var mı?

İnsanlar zamanında toplu konaklama tesislerine tıkıştırıldılar. Şu anda da aynı hatayı sığınmacılarla yapıyoruz: Daracık alanlarda 500 insan bir arada kalıyor. Entegrasyonun bu şartlar altında kolay gerçekleşemeyeceğini anlayabilmek için sosyolog olmak gerekmiyor.

Duisburg-Marxloh, Berlin-Kreuzberg gibi yerler şu anda birer kültürel zirve haline gelmiş olabilir. Misafir işçilik aynı zamanda Türkiye için de bir kalkınma faktörüydü. O dönemde Almanya'dan Türkiye'ye ciddi bir para akışı oldu. Bu yüzden ben şuna inanıyorum: Bunun parçası olan hiç kimse ne yaptıklarını ve bu işin sonunun nereye varacağını bilmiyorlardı.

Yabancılık hissi hem „Asyland“ filminde, hem de „Peron 11“de önemli bir rol oynuyor. Bu toplumun içine doğmuş olmalarına rağmen birçok genç, kendini yabancı gibi hissediyor. İlk neslin sahip olduğu yabancılık hissi ile bunun farkı nedir?

Sanıyorum ırkçılık ve ayrımcılık deneyimleri ve Türkiye'ye yakın olma isteği arasında bir bağ mevcut. Bence Almanya'da yaşayan, burada doğup büyümüş ve henüz asla Türkiye'de yaşamamış çok sayıda insan, Türkiye ile ilgili pek bilgi sahibi değil. Fakat kendilerini burada belki de dışlanmış hissettikleri için Türkiye'ye karşı bir çekim hissediyorlar. Bu ciddiye alınması gereken bir durum. Ve böyle insanları- buna aşırı sağcı AfD seçmeni de dahil- etiketleyip toplumun dışına itmenin doğru olmadığını düşünüyorum. Bunlar genel hatlarıyla ilk nesilden daha farklı tecrübeler.

Çekimlerde hangi aşamadasınız? Fragman bitmiş bile.

Prodüksiyon aşamasına henüz geçmedik, ben araştırma konusuna çok önem veriyorum. Özellikle içinden geçtiğimiz süreçte bu ve benzeri konular risk barındırıyor: Bana sıkça filmin ardında hangi ismin yer aldığı, siyasi etkilerin söz konusu olup olmadığı soruluyor. Mevcut politik durumu hikayeden uzak tutabilmek, türlü hikayeler dinlemek ve baş karakterler seçebilmek için araştırma aşamasına çok fazla zaman ayırdım ve hala ayırıyorum.

Yani bir çok insan bu film aracılığı ile siyasi bir tartışma amacı güttüğünüz kanısında mı?

Evet, kesinlikle. Şu sıralar bir Almanya Türk'ü olarak gittiğin her yerde, hem Almanlar, hem de Türkler tarafından siyasi görüşüne dair sorularla karşılaşıyorsun. Erdoğan'ı destekliyor musun, ona karşı mısın? Misafir işçi hareketi de güncel siyasetle veya AB ilişkileri ile ilgilenmiyor. En başta ilgilendikleri konu ilk neslin deneyimleri ve hisleri.

Bu şartlar altında çalışırken zorlanıyor musunuz?

Güzel, nostaljik bir film çekmek istiyorsunuz fakat insanlar Facebook'ta şu gibi şeyler yazıyor: Bu projenin ardında hangi oluşum var, kiminle işbirliği içindesin? Ben de kendi kendime şunu diyorum: Sakin olur musun? Crowdfunding ile finanse ediyorum. Tam da filmi televizyon kanalları, özel şirketler veya siyasi düşüncelerle finanse etmemek için yapıyorum.

Araştırmanız esnasında başka ne gibi çıkarımlara vardınız?

Her şeyin salt olumsuz olmadığını, birçok güzel hikayenin de var olduğunu gördüm. Alman-Türk dostluğu o kadar değerli ki, bu siyasi aktörler sebebiyle yok etmeye değmez.

…

„Peron 11“in 2018'in ilkbaharında Almanya'daki sinemalarda gösterime girmesi planlanıyor. 30 Temmuz tarihine dek Crowdfunding yoluyla kaynak aramaya devam edecek.